CIS - Centro de Investigaciones Sociológicas

LAUDATIO DE DOÑA INÉS ALBERDI ALONSO CON MOTIVO DA ENTREGA DO PREMIO NACIONAL DE SOCIOLOXÍA E CIENCIA POLÍTICA, 2018

Súa Maxestade, señora vicepresidenta do Goberno, señor presidente do CIS, Autoridades, señoras e señores, amigos, María Ángeles,

Isto parece un soño. Estando aquí entregando o Premio Nacional de Socioloxía que lle concederá o Rei de España a María Ángeles Durán

É un soño? Si, cos meus ollos novos este é un soño. E quero manter eses ollos para saber o que conseguimos e apreciar o que temos.

Este Premio Nacional de Socioloxía é unha oportunidade para defender a importancia da Socioloxía e as súas contribucións á análise dos problemas e do cambio social. Hai corenta ou cincuenta anos a Socioloxía apenas existía. Eran coñecementos minoritarios, sospeitosos de radicais e rebeldes. Estudaron no estranxeiro, pero só na universidade española. Na universidade, e como carreira, só comezou en 1974.

A socioloxía é un saber que non sempre foi recoñecido de prestixio. Argumentase en contra da súa incapacidade para ser precisos nas súas análises, pero na súa defensa, podemos dicir que a Socioloxía é a disciplina que suscita as preguntas máis interesantes e trata os temas que máis nos importan.

E este premio dáo o rei; un rei constitucional e democrático como vimos nos países que ansiabamos, como Suecia ou Noruega. Países con tradicións democráticas, liberdades e maior igualdade social, que mirabamos con envexa dende a ditadura e a ausencia de dereitos políticos. Agora, como acabamos de cumprir corenta anos da nosa Constitución, podemos sentirnos orgullosos dun período que comezou de forma incerta pero que se traduciu en moitos anos de paz e prosperidade, nos que a coroa española tivo un papel moi positivo.

É moi satisfactorio que a Súa Maxestade entregue o Premio Nacional de Socioloxía a unha magnífica persoa que, ademais, é unha muller. Cos meus ollos mozos isto é inusual. Cando cheguei á Facultade de Política e Económicas apenas había profesores e ningún era profesor titular.

Este premio reflicte o que cambiamos, o que avanzamos e en que dirección o fixemos. A socioloxía tamén deu un salto de xigante nos últimos anos. Como disciplina, foi o deseñador, o analista e o vixiante da nosa democracia. Poucas xeracións como a nosa tiveron a sorte de estudar o cambio social e ver como se desenvolveu ante os seus ollos. Son moitas as perspectivas para analizar os cambios sociais, pero a Socioloxía ten, neste sentido, unha posición envexable. E a miña xeración con el. Comezamos por querer o cambio, loitando por el, e despois dedicámonos a analizalo.

Así o fixo María Ángeles Duran nuns niveis de seriedade e profundidade que este galardón recoñece a nivel público e nacional. Moitos aquí estamos tristes por non ter connosco a José Ramón Torregrosa. Como lle gustaría estar hoxe aquí! Como tería disfrutado o recoñecemento da súa muller, da muller á que tanto axudou e da que tanta axuda recibiu. O de María Ángeles e José Ramón foi un “matrimonio de verdadeiras mentes”, como se dixo de Virginia e Leonard Woolf, un matrimonio de encontro entre dúas intelixencias semellantes. Unidos dende moi pequenos, seguiron un camiño de estudo e investigación moi próximo, el máis na psicoloxía e ela máis na socioloxía da vida cotiá.

Estamos aquí para glosar a obra de María Ángeles Durán, á que lle dedicou toda a súa vida. Proust di que os grandes autores levan a súa obra dentro deles e deben sacrificarse a ela, no mellor sentido da dedicación a unha causa.

María Ángeles, como Proust, dedicou parte da súa vida a reflexionar sobre o tempo. E unha das súas investigacións máis interesantes foi vincular a perspectiva de xénero coas diferenzas no uso do tempo. Por que a vida de homes e mulleres foi tan diferente ata agora? Por que só comeza agora, no século XXI, a ser algo máis semellante? Porque utilizaron o seu tempo doutra maneira, porque se dedicaron a outras cousas e porque a cronoloxía da vida estivo marcada doutra maneira para uns e para outros. Sabemos como comezou a diferenciación de tarefas, pero aínda non temos explicación de por que esta diferenza de tarefas converteuse nunha diferenza de poder. Durkheim, no século XIX, eloxiou a sabedoría dos humanos ao dividir o traballo entre eles. Mulleres dedicando a súa vida a unha tarefa fundamental, a da reprodución, e homes coidando de protexer, crear e construír. Hai algo moi intelixente neste reparto de tarefas, pero, ao mesmo tempo, foi a orixe dunha gran desigualdade.

Non está claro, e sobre iso reflexiona Hariri na súa obra Sapiens, por que esta diferenza de tarefas supuxo historicamente a suxeición das mulleres e o poder dos homes sobre elas. Como podemos explicar que as persoas que fan o máis sorprendente, o máis máxico, traendo novos seres ao mundo, queden desposeídas do poder na maioría das sociedades coñecidas? Coñecemos a historia, coñecemos a sucesión de acontecementos que a conforman, pero non sabemos como se produciu esta evolución.

Pois ben, aínda que carecemos dunha explicación suficientemente satisfactoria da aparición do patriarcado, si temos, a través de estudos como os realizados por María Ángeles Duran, unha descrición das súas raíces e permanencia. Ao estudar o que pasan as mulleres e os homes o seu tempo, entendemos a suxeición da muller ás leis da natureza por estar, durante séculos, dedicada á reprodución e ao coidado.

Cos avances técnicos do século XX sentáronse as bases da revolución feminista, que comezou a reclamar non só unha educación semellante para mulleres e homes, senón fundamentalmente a igualdade de dereitos ao traballo e á participación social. Eran os anos sesenta e alí estaba María Ángeles Duran. Son os anos nos que chegaron ao noso país os ecos daquela revolución feminista que comezara dentro das manifestacións americanas polos dereitos civís e contra a guerra de Vietnam. Todo iso resonou nas universidades españolas, sobre todo na Facultade de Ciencias Políticas e Económicas de Madrid, que estaba a ferver de activismo e de vontade de cambiar o mundo. E alí estaba María Ángeles.

A achega de Durán á Socioloxía centrouse no estudo dunha serie de aspectos que antes pasaban desapercibidos. O seu gran logro foi poñer na axenda social e no ámbito académico o estudo dunha serie de cuestións que, por obvias, quedaron esquecidas: o traballo non remunerado e o valor económico dos coidados, é dicir, a contribución da muller ao benestar. sendo.

O traballo de María Ángeles Duran sempre tivo presente a idea da igualdade de oportunidades entre mulleres e homes. Estudou coidados da infancia, tempo de descanso ou traballo e esperanza de vida tendo sempre presente a perspectiva de xénero. Perspectiva que consiste en ter os ollos abertos ante as posibles discriminacións que non vemos polo feito de que “sempre foi así”. Como lembraba hai dous anos Emilio Lamo de Espinosa, nunha situación semellante á actual, a tarefa da Socioloxía ten que ser investigar o evidente, o esquecido, o que pasa desapercibido porque “sempre foi así”. Problematizar fenómenos cotiáns que dabamos por feitos. Neste caso, a desigualdade de xénero.

A socioloxía foi, en España, un proxecto de modernización e no traballo de María Ángeles Durán temos un bo exemplo. Se hai algún cambio que podemos sinalar entre os máis importantes que se produciu en España nestes anos de vida democrática, é o cambio na vida das mulleres. Os seus niveis de estudos, a participación no traballo remunerado, os seus niveis de autonomía e liberdade representaron unha das transicións modernizadoras máis profundas do noso país. E hoxe, grazas a estudos como os de Durán, e grazas ao esforzo de miles de mulleres e homes que asumiron a reivindicación dos dereitos das mulleres, podemos compararnos en termos satisfactorios cos países máis avanzados de Europa.

María Ángeles Durán licenciouse na Facultade de Ciencias Políticas e Económicas en 1964, presentou a súa tese en 1971 sobre “O traballo das mulleres” e obtivo unha Cátedra de Socioloxía en 1982. No CSIC, a partir de 1987, desenvolveu boa parte da súa investigación. sobre traballo, familia, saúde e urbanismo. Sempre, con perspectiva de xénero. E, ao mesmo tempo, cun gran impacto social. O seu traballo atendeu especialmente a diversos colectivos sociais que viron reivindicadas as súas actividades e xustificadas con ela as súas demandas.

Ao mesmo tempo, o traballo da profesora Durán tivo unha importante proxección internacional coas súas conferencias por todo o mundo. Tamén percorreu universidades españolas como profesor. E foi nomeada Doutora Honoris Causa na Universidade Autónoma de Madrid, na Universidade de Valencia e na Universidade de Granada.

Tamén colaborou na institucionalización da Socioloxía como profesión, sendo presidenta da Federación Española de Socioloxía e como membro do Comité Executivo da Asociación Internacional de Socioloxía, asistindo a Congresos e Simposios en centros e universidades de todo o mundo.

Fundamentalmente, María Ángeles Durán foi investigadora da realidade social. Son moitos os temas que che interesaron. Asistencia sanitaria, análise familiar, conciliación da vida laboral e familiar, tempos de coidados e outras actividades non consideradas laborais. Tamén participou na organización das cidades e recentemente publicou o seu último libro sobre “a riqueza invisible dos coidados”.

María Ángeles Durán foi un exemplo para xeracións de mozas ás que ensinou nas aulas e inspirou co seu traballo. Coa súa vida e obra foi un exemplo do que moitas mulleres españolas soñan conseguir.

Como conclusión, quero reiterar que se hai algo de singular importancia entre as obras de Durán é o estudo do traballo non remunerado das mulleres. Analizar o valor do traballo non remunerado nas economías desenvolvidas e estudar ata que punto o benestar se sustenta nestas achegas, moitas veces invisibles e feitas por mulleres, foi relevante e, ao mesmo tempo, novidoso.

Visibilizar o sector non remunerado da economía permite dar conta do traballo non remunerado que realizan as mulleres. Esta reivindicación da contribución feminina ao benestar de todos merece o noso recoñecemento.

Hoxe é a primeira muller en recibir o Premio Nacional de Socioloxía, ao igual que en 1982 foi a primeira muller en acadar unha Cátedra de Socioloxía, moitas veces foi a primeira en conseguir algo. E rematarei desexando que os primeiros tempos deixen de existir porque as mulleres somos cidadás con todos os dereitos e todas as oportunidades, non excepcións minoritarias nas profesións e recoñecementos.

Celebramos un evento que ten as características dun soño. Usando o título dun dos seus libros, "Se Aristóteles levantase a cabeza", non o creerías. Un acto de tanta solemnidade dedicado a recoñecer os logros dunha muller que se dedicou a estudar temas tan próximos aos seus pareceríalle imposible. Unha muller que destacou entre os seus compañeiros, con méritos suficientes e excepcionais para merecer o Premio Nacional de Socioloxía. Moitas grazas.